Nabłonek, wyściełający całe drogi oddechowe, stanowi nierozerwalną ciągłość i pierwszą linię kontaktu z czynnikami środowiskowymi 1,2. Pełni on zarówno funkcję bariery mechanicznej, jak i immunologicznie czynnej - inicjuje i koordynuje odpowiednie procesy zapalne w odpowiedzi na zewnętrzne bodźce 1,3. Górne i dolne drogi oddechowe łączą nie tylko wspólne cechy anatomiczne i histologiczne, ale również ścisłe powiązania immunologicznie 1,4. Patologiczne procesy zachodzące w jednej części dróg oddechowych mogą wpływać na funkcję całego układu oddechowego. W efekcie czego choroby górnych i dolnych dróg oddechowych mogą objawiać się w różny sposób, pomimo, że są przejawem tego samego procesu zapalnego 1,5. Ciągłość dróg oddechowych, powiązania immunologiczne oraz częste współwystępowanie chorób zapalnych górnych i dolnych dróg oddechowych doprowadziły do powstania konceptu „united airways disease” 4,5,6. Powyższe zależności są szczególnie widoczne w przewlekłych chorobach zapalnych dróg oddechowych, takich jak przewlekłe zapalenie zatok przynosowych z polipami nosa (CRSwNP - chronic rhinosinusitis with nasal polyps) i astma.
Pobudzenie i aktywacja nabłonka oddechowego mają kluczowe znaczenie w patogenezie chorób zarówno górnych, jak i dolnych dróg oddechowych 7,8,9. Defekt bariery nabłonkowej zwiększa jej przepuszczalność, a interakcje z czynnikami zewnętrznymi prowadzą do gwałtownego uwolnienia cytokin nabłonkowych inicjujących stan zapalny 3,7,10. Kluczową cytokiną w tym procesie jest limfopoetyna zrębu grasicy (TSLP – Thymic Stromal Lymphopoietin), która wpływa na różne typy komórek układu odpornościowego oraz komórki strukturalne, aktywuje i koordynuje liczne mechanizmy odpowiedzi zapalnej, zarówno wrodzonej, jak i nabytej 3, 10-12. Choroby górnych dróg oddechowych (np. CRSwNP i alergiczny nieżyt nosa) oraz choroby dolnych dróg oddechowych (np. astma i POChP), mogą posiadać wspólne podłoże zapalne, napędzane przez TSLP 1, 6,7, 13-18.
TSLP odgrywa kluczową rolę w patogenezie astmy, inicjując kaskady zapalne w zakresie całego spektrum jej endotypów, a także przyczyniając się do przebudowy i nadreaktywności dróg oddechowych 2, 19. Ponadto podwyższone stężenie TSLP koreluje z ciężkością przebiegu choroby, większym ryzykiem zaostrzeń oraz spadkiem czynności płuc u pacjentów z astmą ciężką 21,22. CRSwNP to heterogenna choroba zapalna, stanowiąca 25–30% wszystkich przypadków przewlekłego zapalenia zatok 23,24. Podobnie jak w astmie, u podłoża CRSwNP leżą różne endotypy zapalne, a kluczowym elementem patogenezy choroby jest dysfunkcja bariery nabłonkowej i wydzielenie TSLP 25-27. Uwolnienie TSLP z komórek nabłonka inicjuje dalsze kaskady zapalne i produkcję cytokin IL-4, IL-5 i IL-13, co napędza odpowiedź immunologiczną typu 2 i skutkuje nasileniem zapalenia eozynofilowego 35. Oprócz aktywacji stanu zapalnego, TSLP związana jest również z powstawaniem zmian strukturalnych w górnych drogach oddechowych, w tym z powstawaniem polipów nosa 25-27. Ponadto zwiększona ekspresja TSLP koreluje z ciężkością przebiegu choroby i obserwowana jest nie tylko w eozynofilowym, ale również nieeozynofilowym typie zapalenia w CRSwNP 28,29.
Koncepcja „united airways disease” zakłada, że górne i dolne drogi oddechowe tworzą nierozerwalną ciągłość, w wyniku czego lokalna reakcja zapalna może rozprzestrzeniać się na całe drogi oddechowe 5,6. W myśl tej koncepcji, choroby górnych i dolnych dróg oddechowych często współwystępują, ponieważ odzwierciedlają różne objawy jednego procesu zapalnego w drogach oddechowych 1,6,30,31. Aż 56% pacjentów z CRSwNP choruje również na astmę, a 8-21% pacjentów z ciężką astmą zgłasza w wywiadzie obecność polipów nosa, ponadto współistnienie tych chorób wiąże się z większym obciążeniem klinicznym dla pacjentów 32-37. Zrozumienie, że patofizjologia chorób górnych i dolnych dróg oddechowych ma wspólne podłoże może pozwolić na bardziej kompleksowe podejście terapeutyczne i skuteczną kontrolę tych chorób, niezależnie od lokalizacji objawów – leczenie skierowane na jedną cześć dróg oddechowych może jednocześnie przynieść korzyści w drugiej 5,30.
CRSwNP, przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych z polipami nosa
IL-4, interleukina 4
IL-5, interleukina 5
IL-13, interleukina 13
POChP, przewlekła obturacyjna choroba płuc
TSLP, limfopoetyna zrębu grasicy
1. Fokkens W, Reitsma S. Otolaryngol Clin North Am. 2023;56(1):1-10
2. Bartemes KR, Kita H. Clin Immunol. 2012;143(3):222-235
3. Roan F et al. J Clin Invest. 2019;129(4):1441-1451
4. Jakwerth CA et al. Cells. 2022;11(9):1387
5. Kicic A, et al. J Allergy Clin Immunol. 2020;145:1562–1573
6. Yii ACA et al. Allergy. 2018;73(10):1964-1978
7. Hellings PW, Steelant B. J Allergy Clin Immunol. 2020;145(6):1499-1509
8. Russell RJ et al. Eur Respir J. 2024;63(4):2301397
9. Ha J-G, Cho H-J. Int J Mol Sci. 2023;24(18):14229
10. Mitchell PD, O’Byrne PM. Chest. 2017;151(6):1338-1344
11. Varricchi G et al. Front Immunol. 2018;9:1595
12. Gauvreau GM et al. Expert Opin Ther Targets. 2020;24(8):777-792
13. Calderon AA et al. Eur Respir Rev. 2023;32(167):220144
14. Fokkens WJ et al. Rhinology. 2020;58(suppl S29):1-464
15. Staudacher AG et al. Ann Allergy Asthma Immunol. 2020;124(4):318-325
16. Caminati M et al. Allergy. 2024;79(5):1134-1145
17. Brightling C, Greening N. Eur Respir J. 2019;54(2):1900651
18. Bousquet J et al. Nat Rev Dis Primers. 2020;6(1):95
19. Heijink IH et al. Clin Exp Allergy. 2014;44(5):620-630
20. Kato A et al. J Allergy Clin Imm20;14unol. 2022;149(5):1491-1503
21. Cao L et al. Exp Lung Res. 2018;44(6):288-301
22. Ko H-K et al. Sci Rep. 2021;11:8425.
23. Stevens WW et al. J Allergy Clin Immunol Pract. 2016;4:565–572
24. Schleimer RP. Annu Rev Pathol. 2017;12:331–357
25. Stevens WW et al. J Allergy Clin Immunol Pract. 2019;7:2812-2820.e3
26. Petalas K et al. Int J Mol Sci. 2023;24(15):12379
27. Chiarella E et al. Int J Mol Sci. 2020;21(18):6878
28. Liao B et al. Allergy. 2015;70(9):1169-1180
29. Zhang M et al. Int Immunopharmacol. 2023;121:110559
30. Licari A, et al. Front Pediatr. 2017;5:44
31. Shamil E, Hopkins C. Otolaryngol Clin North Am. 2023;56:157–168
32. Chen S et al. Curr Med Res Opin. 2020;36(11):1897-1911
33. Reddel HK et al. Eur Respir J. 2021;58(3):2003927
34. Scelo G et al. Ann Allergy Asthma Immunol. 2024;132(1):42-53
35. Laidlaw TM et al. J Allergy Clin Immunol Pract. 2021;9(3):1133-1141
36. Bachert C et al. J Asthma Allergy. 2021;14:127-134
37. Toppila-Salmi S et al. Clin Transl Allergy. 2022;12(10):e12200
